Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna

Święto Niepodległości w Kole i powiecie kolskim w dwudziestoleciu międzywojennym na łamach prasy lokalnej.

Obchodzone 11 listopada Święto Niepodległości przywrócono ustawą Sejmu z dnia 15 lutego 1989 roku nawiązując do tradycji z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Dzień 11 listopada (rocznica przekazania władzy Józefowi Piłsudskiemu przez Radę Regencyjną) nie był początkowo uznawany jako święto państwowe, choć obóz piłsudczykowski już od roku 1919 czynił starania
nad wybraniem tej daty jako święta odrodzonego po latach zaborów państwa polskiego. Dopiero po przewrocie majowym w roku 1926 obchody rocznicowe 11 listopada przyjmują zorganizowaną formę i z każdym rokiem uzyskują większe znaczenie. Od roku 1932 dzień ten jest wolny od nauki szkolnej, a w roku 1937 ustawą sejmową zostaje mu oficjalnie nadana ranga święta państwowego. Wyjątkowo uroczyście obchodzono okrągłe rocznice w latach 1928, 1933, 1938. Z oczywistych względów najbardziej podniosłą oprawę miały uroczystości centralne w Warszawie na Polu Mokotowskim, jednak władze i społeczeństwa nawet najmniejszych miejscowości również starały się tego dnia zamanifestować swój patriotyzm organizując obchody na szczeblu lokalnym. [1]

Korzystając z zasobów prasowych zgromadzonych w Powiatowej i Miejskiej Bibliotece Publicznej w Kole możemy podjąć próbę odtworzenia przebiegu i atmosfery obchodów Święta Niepodległości w naszym mieście i powiecie w interesującym nas okresie.

Jak wspomniano we wstępie, zorganizowaną formę i charakter ogólnopolski obchody Święta Niepodległości zaczynają przybierać po przewrocie majowym w roku 1926, również w Kole 11 listopada tego roku jak informuje „ Życie Kolskie”,  mimo zbyt późno wydanego rozporządzenia rządowego w sprawie organizacji uroczystości rocznicowych „wypadły one dobrze, pomimo że komitet nie mógł przygotować szerszego programu”. [2] Obchody Święta Niepodległości w Kole w roku 1926 miały formę uroczystego pochodu w towarzystwie orkiestry dętej straży pożarnej. Manifestacja rozpoczęła się na Placu Wolności (obecnie miejsce to określa się jako plac przed Szkołą nr 1) następnie przeszła ulicami miasta do kościoła farnego, „ gdzie wysłuchano mszy św. i podniosłego kazania, wypowiedzianego przez ks. kanonika W. Gniazdowskiego”.[3] Po mszy uczestnicy przeszli pod budynek Magistratu, a ostatnim akcentem obchodów było okolicznościowe przemówienie wygłoszone z balkonu przez burmistrza W. Klimaszewskiego. Taka forma obchodów Święta Niepodległości (manifestacja na Pl. Wolności, przemarsz ulicami miasta, msza w kościele farnym i przemówienie burmistrza) była kontynuowana w kolejnych latach z dodatkiem wielu imprez towarzyszących. W roku 1929 obchody Święta Niepodległości zaplanowano na dwa dni .Obok tradycyjnego przemarszu ulicami miasta w dniu 11 listopada zorganizowano uroczystą akademię w Teatrze Miejskim, uświetnioną występem chóru „Lutnia” i chóru Szkoły Rolniczej Żeńskiej z Kościelca. Ważnym elementem obchodów Święta 11 listopada było odpowiednie udekorowanie budynków użyteczności publicznej, jak i posesji prywatnych „na wszystkich domach winny być wywieszone flagi narodowe
i balkony udekorowane cały dzień”.[4] W kolejnych latach obchody rocznicy odzyskania niepodległości miały podobny przebieg. Stałym elementem obchodów był uroczysty przemarsz, msze okolicznościowe w świątyniach wszystkich wyznań i akademie. Nowością, jaka pojawiła się w roku 1937, było wysłuchanie przez licznie zgromadzonych mieszkańców transmisji radiowej
i relacji z obchodów centralnych „publiczność z zainteresowaniem wysłuchiwała audycji radiowej z zainstalowanych w ratuszu i przy Szkole nr 3 głośników. Szczególnie wzruszające były momenty, kiedy sprawozdawcy ogłaszali, że w wielkiej manifestacji na cześć wojska akcentowały swa solidarność wszystkie, najbardziej skrajne nawet ugrupowania społeczeństwa polskiego”.[5]
W roku 1938 przypadała 20 rocznica odzyskania niepodległości Polski, co miało wpływ na masowy udział społeczeństwa naszego miasta w uroczystościach rocznicowych.

Źródło „ Gazeta Kolska” 1938, nr 47,s.1

Do takich  tradycyjnych elementów obchodów Święta Niepodległości, jak przemarsz ulicami miasta, msze okolicznościowe i akademie dodano emisję filmu „Wkroczenie Wojsk Polskich na Śląsk Zaolziański”. [6]W latach poprzedzających wybuch II wojny światowej wszelkie święta narodowe wykorzystywano do organizacji zbiórek na rzecz wzmocnienia potencjału militarnego kraju, również i 11 listopada takie kwesty miały miejsce.

Źródło  „Gazeta Kolska” 1938, nr 47,s.4

Podobny charakter, jak w Kole miały rocznicowe obchody w innych miejscowościach powiatu kolskiego.  W Kłodawie w roku 1932 według relacji zamieszczonej w  Gazecie Kolskiej „miasto było pięknie udekorowane flagami państwowemi”. Uwagę zwracała iluminacja gmachu Magistratu. Po nabożeństwie w dniu święta uformował się pochód na czele z orkiestrą straży, który ruszył ulicami Pl. Marsz. Piłsudskiego i Warszawską. Całość prowadził w zastępstwie Naczelnika Rejonu p. K. Rozdębski”.[7]  Również w Dąbiu początkiem obchodów była z zasady uroczysta msza okolicznościowa,
po zakończeniu której zaczynała się manifestacja: „po wyjściu ze świątyni członkowie związków, organizacyj społ. i stowarzyszeń udali się w szeregach na plac miejski gdzie przeglądu ich i powitania dokonał burmistrz m. Dąbia mjr. Radomski”.[8] Następnie członkowie przemarszu udali się na mogiłę nieznanego żołnierza, na której złożono  wieńce.  Na zakończenie obchodów odbyła się uroczysta akademia w remizie strażackiej, która według relacji prasowej wypadła „nadzwyczaj imponująco”.[9]

Z krótkiej analizy programów obchodów Święta Niepodległości z wybranych lat dwudziestolecia międzywojennego” wynika, iż obchody rocznicowe w Kole i Powiecie Kolskim nie odbiegały od tego, co się działo w tym dniu w pozostałych częściach kraju.  Zauważalne jest zaangażowanie władz lokalnych i wszelkich stowarzyszeń w nadanie tym uroczystościom, jak najbardziej masowego i podniosłego charakteru, co było tożsame z zamierzeniami rządowymi by rocznica 11 listopada była świętem łączącym społeczeństwo w duchu patriotyzmu i zaangażowaniu dla dobra kraju.

[1] https://muzhp.pl/pl/c/932/swieto-niepodleglosci-w-okresie-miedzywojennym

[2] Uroczystości w Kole , „ Życie  Kolskie 1926, nr18,s.2

[3] tamże

[4] Koło. Obchód rocznicy 11 listopada, „ ABC” 1929, nr 309,s.1

[5] Z obchodu Święta Niepodległości w Kole, „Gazeta Kolska 1937, nr 46,s.1

[6] Program obchodu 20lecia Niepodległości Rzeczypospolitej, „Gazeta Kolska” 1938, nr 47,s.1

[7] Z Kłodawy. Święto Niepodległości, „Gazeta Kolska” 1932, nr43,s.3

[8] Święto Niepodległości w Dąbiu, „Gazeta Kolska”  1936, nr 47,s.4

[9] tamże

Konrad Kołodziejski (PiMBP w Kole)