Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna

Kto spoczywa w „ grobie lotników” na kolskim cmentarzu?

Cmentarz wojenny w Kole, tzw.  „ grób lotników”. Zapewne większość mieszkańców Koła i regionu zna to miejsce. Zapalamy tam znicze, zanosimy kwiaty, szczególnie w dniach, kiedy obchodzimy kolejne rocznice wydarzeń z września 1939roku. Być może wielu z nas zastanawiało się stojąc nad tym grobem, kim byli Ci, którzy zginęli za Ojczyznę w naszym regionie i kogo pochowano w tej mogile?

Na tablicy poza napisem „ WIECZNA CHWAŁA NIEZNANYM LOTNIKOM POLSKIM” widnieje kilka nazwisk- ppor.pilot Roman Stoga, plut pilot Mieczysław Kazimierczak, podpor obserw. Tadeusz Sawicki, kapral pilot Brunon Ślebioda, żołnierz WP Józef Kasprzak. W świetle ustaleń z ostatnich lat wydaje się, że to jednak nie oni zostali pochowani w mogile na kolskim cmentarzu wojennym, przynajmniej nie wszyscy z tych wymienionych.

Najmniej kontrowersji budzi autentyczność pochówku Mieczysława Kazimierczaka, pilota 113 eskadry myśliwskiej, strąconego 6 września koło wsi Cichmiana i pochowanego pierwotnie na cmentarzu w Chełmnie.

Znaczne wątpliwości pojawiają się natomiast przy nazwiskach podporucznika T. Sawickiego i Brunona Ślebiody z 33 eskadry obserwacyjnej, którzy zostali strąceni najprawdopodobniej w dniu 5 września 1939 roku w okolicach Gór Prusinowskich w gminie Szadek i pochowani na cmentarzu w Zadzimiu, gdzie do dziś istnieje grób „ nieznanych lotników”. Miejsce strącenia samolotu zostało odnalezione i upamiętnione dzięki uporowi i pasji pasjonatów historii lotnictwa oraz działaczy lokalnych z Towarzystwa Przyjaciół  Zduńskiej Woli. W wyniku przeprowadzonych badań eksploracyjnych znaleziono pierwotne miejsce pochówku pilotów oraz przedmioty osobiste należące do poległych lotników, pozwalające na prawie pewną ich identyfikację. Historia poszukiwań pozostałości samolotu T.Sawickiego i B.Ślebiody została zaprezentowana w popularnym programie Adama Sikorskiego „Było nie minęło” w odcinku pod tytułem „Las zabliźnił rany”. Dodatkowe wątpliwości odnośnie pochówku obu pilotów na kolskim cmentarzu może budzić fakt,  iż w protokołach ekshumacyjnych obaj określani są jako NN, a identyfikacji podjęto się dopiero  w roku 1983 według nieznanych nam dzisiaj kryteriów. [1]

Kolejną osobą najprawdopodobniej  pochowaną w zbiorowej mogile bohaterów września na Cmentarzu wojennym jest podporucznik Roman Stoga ze 114 Eskadry Myśliwskiej Brygady Pościgowej. 6 września wystartował na samolocie PZL P11c na wymiatanie w rejonie Kutno- Uniejów -Konin –Koło. W rejonie Łowicza eskadra nawiązała walkę z bombowcami Luftwaffe. Niemieckie samoloty nie doleciały nad Warszawę zrzucając bomby na okoliczne pola, niestety w wyniku walk ppor. Stoga został zestrzelony najprawdopodobniej w okolicy wsi Straszków. Pochowany został na cmentarzu parafialnym w Kościelcu i ekshumowany podobnie jak wcześniej wymienieni w kwietniu 1975 roku. [2] W tym przypadku pojawiają się również pewne wątpliwości, gdyż według świadectwa naocznego świadka, nauczycielki z Kościelca pani Mari Kasińskiej ciało pporucznika Stogi miało być ekshumowane przez rodzinę już kilka tygodni po śmierci i przeniesione w nieznane miejsce. [3]

Najmniej informacji posiadamy odnośnie żołnierza Wojska Polskiego Józefa Kasprzaka. Wiemy jedynie, że został on również ekshumowany w ramach akcji prowadzonej w 1975 roku, a pierwotnie pochowany był na cmentarzu w Izbicy Kujawskiej.

Zapewne nigdy nie będziemy mieć pewności, kto tak naprawdę leży w tej mogile, jednak choć jest ona jedynie symbolicznym upamiętnieniem tych wszystkich, którzy oddali swe życie w obronie Polski, więc tym bardziej powinniśmy dbać i pamiętać o tym miejscu nie tylko od święta ponieważ cytując J. Piłsudskiego„ naród, który traci pamięć, przestaje być narodem”.

[1] http://www.poznan.uw.gov.pl/system/files/karty_ewidencyjne/zalacznik_nr_1_grob_lotnikow_0.pdf

[2] http://www.poznan.uw.gov.pl/system/files/karty_ewidencyjne/zalacznik_nr_1_grob_lotnikow_0.pdf

[3] tamże

Podporucznik obserwator lotnictwa Tadeusz Sawicki

Podporucznik Roman Stoga

Kapral pilot Brunon Ślebioda

Tekst – Konrad Kołodziejski