Punktami zwrotnymi II wojny światowej były: klęska Niemców pod Stalingradem (1943 r.) oraz lądowanie Aliantów w Normandii (1944 r.). W wyniku przesunięcia się linii frontu na tereny II Rzeczypospolitej, Niemcy przystąpili do budowy – w okolicach Koła i Kłodawy – umocnień: rowów przeciwczołgowych i bunkrów. Według ich planów Koło miało być – obok Torunia – najsilniejszym punktem oporu, na którym zatrzyma się armia sowiecka.
W styczniu 1945 r. Niemcy rozpoczęli ewakuację w miasta i powiatu kolskiego w głąb Rzeszy. W nocy z 17/18 stycznia Sonderkommando obozu zagłady w Chełmnie nad Nerem, podpaliło pałacyk we wsi oraz rozstrzelało kilkudziesięciu znajdujących się tam Żydów.
20 stycznia, zdobyta została Kłodawa. W walkach o miasto zginęło 12 żołnierzy radzieckich.
Walki o Koło były niezwykle zacięte. Żołnierzom Armii Czerwonej natarcie utrudniał: liczny garnizon niemiecki i rozbudowany system umocnień polowych – szczególnie w okolicach cegielni na ulicy Nagórnej. Tam, podczas szturmu, zginęli sierż. Mikołaj Nosula i mł. lejtnant Władimir Lewakow, którzy własnymi ciałami zasłonili strzelnice bunkrów. Po zakończeniu działań wojennych pochowano ich w Mauzoleum Żołnierzy Radzieckich w Warszawie, pośmiertnie odznaczono tytułem Bohaterów Związku Radzieckiego, a w Kole zostali patronami ulicy (w 1989 r. przemianowanej na ulicę Bogumiła). W walkach o Koło zginął także Polak – żołnierz Armii Czerwonej – Antoni Sonta. Jego symboliczna mogiła znajduje się na kolskim cmentarzu rzymskokatolickim. Ofiarami ostrzału padły: wieża kościoła ewangelicko-augsburskiego, dach kościoła ojców bernardynów i 25% budynków. Niemcy wzniecili też pożar, który częściowo zniszczył ołtarz w kościele klasztornym.
20 stycznia 1945 r., o godzinie 16.30, do Koła wkroczyli pierwsi żołnierze radzieccy. Miasto zostało zdobyte przez 1006 pułk strzelców 266 Dywizji Piechoty 5 Armii Uderzeniowej, który wchodził w skład I Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marszałka Gieorgija Żukowa. Zginęło 132 żołnierzy radzieckich.
W latach sześćdziesiątych XX w. w rejonie najcięższych walk utworzono cmentarz. Ustawiono tam pomnik upamiętniający bohaterów 1945 r., a w kilkunastu kwaterach złożono ofiary walk o wyzwolenie.
Do dziś obok cmentarza wojennego, także ulice upamiętniają te wydarzenia: Poległych oraz 20 Stycznia.

Zdjęcie wyróżniające z: lm.pl